Εργαστήρια δεξιοτήτων

Θεματική: Ζω καλύτερα-Ευ Ζην

Τίτλος: Η διατροφή στην Τέχνη


Ως ακρογωνιαίος λίθος της ίδιας της ύπαρξής μας, το φαγητό έπαιζε πάντα σημαντικό ρόλο στον κοινωνικό και πολιτιστικό τρόπο ζωής μας. Έτσι, δεν είναι περίεργο ότι η απεικόνιση του φαγητού στην τέχνη εκτείνεται σε όλους τους πολιτισμούς και όλη την καταγεγραμμένη ανθρώπινη ιστορία. Εμφανίζεται σε πολλά έργα τέχνης στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη,  στη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και τα ψηφιδωτά. Σχέδια φαγητού έχουν βρεθεί μέσα σε αιγυπτιακές πυραμίδες, σε εσωτερικούς τοίχους ταφικών θαλάμων για να απεικονίζουν όλα τα καλά πράγματα που περίμεναν τον νεκρό. Πίστευαν ότι αυτά τα σχέδια, μέσω των μαγικών ιδιοτήτων, θα έτρεφαν αυτούς που πήγαιναν στη μετά θάνατον ζωή.

Η τροφή είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα από τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση έως τη σύγχρονη εποχή. Εξυπηρετούσε είτε συμβολικούς σκοπούς, είτε αποτελούσε αλληγορία για ορισμένες αρετές ή αξίες, είτε έδινε έμφαση στον πλούτο. Δεδομένου ότι το φαγητό είναι συνυφασμένο με τις περισσότερες πτυχές της ζωής μας, αυτή η βιώσιμη ιστορία τέχνης συνδέεται επίσης με μεγαλύτερα θέματα όπως η πολιτική, το φύλο, η θρησκεία ή η τάξη.

                        
Caravaggio , "καλάθι με φρούτα", 1601

Τον 15ο αιώνα, οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν όλο και περισσότερο από τον πολιτισμό της αρχαιότητας και από τον φυσικό κόσμο και άρχισαν να απεικονίζουν μια ποικιλία από τροφές, τόσο σε λατρευτικές όσο και σε κοσμικές εικόνες. Το φαγητό ήταν η κύρια πηγή έμπνευσης και οι ζωγράφοι προσπάθησαν να το αποδώσουν όσο πιο ρεαλιστικά μπορούσαν, αλλά και να επιδείξουν μια δεξιοτεχνική ικανότητα παρατήρησης, περιγραφής σχήματος και χρώματος. Τις περισσότερες φορές, το φαγητό είχε ένα συμβολικό νόημα ή μια νύξη στο θέμα του πίνακα. Αντιπροσωπεύοντας ορισμένα χαρακτηριστικά, αρετές ή αξίες. Αυτός ο συμβολισμός του φαγητού και του ποτού είχε τις ρίζες του κυρίως στην κλασική λογοτεχνία και τον παγανισμό.


                 
           Giuseppe Archiboldo, «Καλοκαίρι»                    « Βερτούμνος», 1590

Μέχρι τον δέκατο έβδομο αιώνα, ο κόσμος της τέχνης άρχισε να ενδιαφέρεται για την επιστημονική εξέταση και η ζωγραφική της νεκρής φύσης άκμασε ως ανεξάρτητο είδος, ιδιαίτερα στην Ολλανδία, την Ιταλία και την Ισπανία. Ως ένα από τα πιο δημοφιλή θέματα, το φαγητό απεικονίστηκε με εξαιρετικό ρεαλισμό και λεπτομέρειες.

 

 Johannes Vermeer, "The milkmaid", 1658

Ο Vermeer ακολούθησε διαφορετική διαδρομή από τους Ολλανδούς συγχρόνους του. Στον διάσημο πίνακα του “The milkmaid”, χρησιμοποίησε ακριβές χρωστικές ουσίες, πλούσια χρώματα και εξαιρετικό φωτισμό για να ζωγραφίσει τα πιο συνηθισμένα τρόφιμα - το γάλα και το ψωμί. Η συμβολική ισχύς αυτού του είδους εικόνων έζησε μέχρι τον δέκατο όγδοο αιώνα, ακόμη και όταν η δημοτικότητα της ζωγραφικής του είδους μειώθηκε στην Ολλανδία.



Vincent Van Gogh, "The Potato Eaters"

Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι καλλιτέχνες άρχισαν να μεταφέρουν στιγμές από την πραγματική ζωή. Απεικόνιζαν ανθρώπους να συναναστρέφονται γύρω από το φαγητό ή ταπεινούς ανθρώπους όπως αγρότες να τρώνε τα απλά γεύματά τους, όπως ο Vincent Van Gogh στον πίνακα του “The Potato Eaters” από το 1885.

                                                   
 Paul Cezanne, "Still life", 1895

Άλλοι μοντερνιστές ζωγράφοι όπως ο Paul Cezanne, χρησιμοποίησαν την νεκρή φύση για να προωθήσουν ιδέες σχετικά με την σύγχρονη τέχνη. Κάποιοι άλλοι ιμπρεσιονιστές καλλιτέχνες απεικόνισαν αρμονικές σκηνές συλλογικών δείπνων, όλα με λεπτότητα, φινέτσα και απόλαυση, αποκαλύπτοντας την κοινωνική πτυχή του φαγητού.

 Claude Monet, "Γεύμα στη χλόη", 1865

Τον 20ο αιώνα, τα καλλιτεχνικά κινήματα όπως το  νεο-νταντά, ο κυβισμός  και ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός έγιναν λιγότερο παραστατικά. Οι καλλιτέχνες παραμόρφωσαν τις γραμμές, αφαίρεσαν το βάθος και χρησιμοποίησαν με τόλμη τα χρώματα. Ήθελαν επίσης να προβάλουν την μεταβαλλόμενη φύση της κοινωνίας και το φαγητό έγινε εξαιρετικό θέμα για να το σχολιάσουν.

                  

Η ζωγραφική του Edward Hopper ,"Tables for ladies" του 1930, σχολιάζει διάφορα θέματα της εποχής, όπως η κατάθλιψη, τα χρήματα, η πείνα, το φύλο και η τάξη. Η σκηνή δείχνει δύο θαμώνες να τρώνε έξω, κάτι που δεν μπορούσαν όλοι να αντέξουν οικονομικά εκείνη την εποχή, μια ταμία και μια σερβιτόρα, και οι δύο γυναίκες σε νέους ρόλους έξω από το σπίτι. Το φαγητό παρουσιάζεται ως κεντρικό στοιχείο της σκηνής.

          

Με την οικονομική ανάπτυξη και την έλευση του καταναλωτισμού στα μέσα του εικοστού αιώνα, οι καλλιτέχνες της Pop art  άρχισαν να εισάγουν κανονικά καθημερινά αντικείμενα στην υψηλή τέχνη. Συχνά θεωρούνται ως κριτική της καταναλωτικής κουλτούρας. Τα έργα τους παρουσιάζουν τρόφιμα μαζικής παραγωγής, τα οποία  αποτελούν βασικό θέμα σύγχρονων καλλιτεχνών σε όλο τον κόσμο. Ο Andy Warhol επέκρινε την άνοδο μιας ομοιογενούς κοινωνίας μέσω των 32 δοχείων σούπας  Campbell από το 1962, τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο σε μια γραμμική, μονότονη συνέχεια.

Το «Still Life with Crystal Bowl» του Roy Lichtenstein από το 1973, φαίνεται σουρεαλιστικό, σαν να κόπηκαν τα φρούτα στο μπολ από ένα περιοδικό ή ένα κόμικ.                                                           


Οι πίνακες του Wayne Thiebaud με κέικ ενσάρκωναν ένα αισιόδοξο πνεύμα ατελείωτης ευημερίας .  

Με την εμφάνιση του νέου κινήματος που ονομάζεται Eat Art στη δεκαετία του 1960, το φαγητό βγήκε από τον καμβά και έγινε ένα υλικό όπως το χρώμα, το μολύβι ή το χαρτί. Το φαγητό χρησιμοποιήθηκε με διάφορους τρόπους για τη δημιουργία εφήμερης τέχνης. Προκειμένου να αναδείξει την κοινωνική χροιά του να μοιράζεσαι φαγητό και να την μεταφέρει στη σφαίρα της υψηλής τέχνης, ο καλλιτέχνης Daniel Spoerri δημιούργησε ταμπλό αφήνοντας τα υπολείμματα φαγητού στο τραπέζι και στερεώνοντάς τα με ένα ειδικό σπρέι για να κολλήσει.





Ο Jan Sterbak δημιούργησε ένα φόρεμα από εξήντα κιλά ακατέργαστης μπριζόλας με τίτλο «Vanitas: Flesh Dress for an Albino Anorectic» για να κάνει μια οπτική δήλωση για το φαγητό και την ανθρωπότητα.

              

Ο Βραζιλιάνος καλλιτέχνης Vik Muniz συχνά δανειζόταν εικόνες από κλασικούς ευρωπαϊκούς πίνακες και τις απέδιδε από σοκολάτα, χαβιάρι, μακαρόνια, μαρμελάδα κ.α. ,όπως στον παραπάνω πίνακα "Mona Lisa with peanut butter and jelly" του 1999.

Η τροφή στις πολλές μορφές της, από τη δημιουργία έως τη συγκομιδή ή τη σύλληψη, την προετοιμασία, την κατανάλωση είναι ένας κυρίαρχος παράγοντας στη ζωή μας.

Francis Bacon, "figure with meat", 1954 
                                 
 Kara Walker, "Sugar baby",2014

Από τον Francis Bacon με το έργο του "Figure with meat", όπου χρησιμοποιείται ένα ωμό πτώμα ζώου για να διεγείρει τις οσφρητικές αισθήσεις, σε καλλιτέχνες όπως η Kara Walker που δημιούργησε ένα γυναικείο γλυπτό με επικάλυψη ζάχαρης που αγγίζει την παγκοσμιοποίηση, τον ιμπεριαλισμό και τη σκλαβιά, την ικανότητα της τροφής να δημιουργεί διαπολιτισμικούς διαλόγους ή να χρησιμεύσει ως εργαλείο για ένα κοινωνικό σχόλιο, παραμένει κυρίαρχο θέμα στη σύγχρονη τέχνη.

                      Πέννυ Νουτσοπούλου, «Σύκα», τερακότα σε τέσσερα χρώματα, 2001


Οι εικόνες φαγητού αναδημιουργούνται ξανά και ξανά σε αμέτρητες συνθετικές ερμηνείες και αναμφίβολα θα παραμείνει έτσι όσο η τέχνη και το φαγητό υπάρχουν στον κόσμο.